Fiskveiðiráðgjöf, kvótakerfi og atvinna.

Þegar kvótakerfinu var komið á um miðjan 9. áratuginn, í kjölfar aflasamdráttar,  þá var eitt af markmiðunum og í raun það stærsta, að stjórna fiskveiðum hér við land á þann hátt að hægt væri að veiða ca. 500 þús tonn af þorski hér á Íslandsmiðum árlega.  Síðustu þrjú ár fyrir gildistöku laganna um stjórn fiskveiða, voru notuð í það að leyfa útgerðum að öðlast veiðireynslu.  Við gildistöku laganna fengu svo útgerðir úthlutað aflamarki í hlutfalli við það þær veiddu af heildarafla undangenginna ára.

 Næstu árin eftir gildistöku laganna, fór hins vegar svo að fiskveiðráðgjöf sú er ákvörðun um heildarafla grundvallast á, lagði til minni og minni heildarafla frá ári til árs.  Það fór svo því á endanum, að sú hlutdeild af heildaraflanum, sem sumum útgerðum var úthlutað, dugði þeim ekki til þess að geta haldið úti sinni starfsemi, án viðvarandi tapreksturs, skuldasöfnunnar og fjárausturs úr Byggðastofnun og fleiri sjóðum. 

 Í lok níunda áratugarins voru því sett lög um framsal aflaheimilda. Útgerðum sem ekki gátu rekið sig á þeim aflaheimildum sem þær höfðu, gátu selt sínar heimildir og hætt útgerð, eða þá keypt aflaheimildir af útgerðum, sem voru að hætta útgerð og þar aukið þar með aflahlutdeild sína og skotið þannig stoðum undir reksturinn.   Einnig gátu útgerðir skipst á aflaheimildum í tegundum, sem hentuðu rekstri útgerðanna betur, m.ö.o. ef útgerð var með aflahlutdeild í tegund, sem hentaði illa rekstri hennar, þá gat hún skipt við aðra útgerð á þeirri tegund og fengið í staðinn tegund sem hentaði útgerðinni betur.

 Þegar eitthvað er orðið framseljanlegt, hvort sem það er kvóti, eða eitthvað annað sem gefur af sér tekjur, þá skapar það verðmæti.  Enda er í rauninni verið að framselja atvinnutækifæri.   Eflaust er hægt að segja nú í dag, að menn hefðu mátt gera hitt og þetta til að koma í veg fyrir veðsetningu aflaheimilda og allt það og eflaust hefði mátt koma í veg fyrir það, að hægt var og er í rauninni ennþá hægt að veðsetja nánast hvaða fley sem er til andskotans, bara ef því fylgir kvóti.  Kannski hefði mátt, varðandi veðsetninguna, bara leyfa veðsetningar upp í ákveðið hlutfall af verðmati skipsins sjálfs óháð þeim framtíðartekjum sem kvótanum fylgdu. 

 En það breytir því ekki, að í dag nærri þrjátíu árum frá gildistöku laganna um stjórn fiskveiða, erum ekki að veiða nema einn þriðja af þeim þorskafla, sem lögunum var ætlað skapa aðstæður fyrir.   Það hlýtur því að vera alveg ljóst að sá tilgangur laganna hefur mistekist hrapalega.   

 Breyting á kvótakerfinu sem slíku án aukins heildarafla, bæta ekki þeim sveitarfélögum er misst hafa kvóta frá sér í gegnum framsalið og fólkinu sem þar býr, ekki skaðann af því, nema þá að það aflamagn sem þessi sveitarfélög fengju, væri tekið frá öðrum sem það hafa nú þegar.   Það væri því í rauninni ekkert annað en hreppaflutningur á vandræðum.  Bætir líka ekkert stöðu þessa fólks sem illa hefur orðið fyrir barðinu á kvótakerfi og framsali, að tala sínkt og heilagt um, kvótagreifa, sægreifa, gjafakvóta, glæpamenn, eða eitthvað þaðan af verra. 

 Þeim sveitarfélögum sem verst hafa orðið úti, vegna kvótans, er því varla komið til hjálpar með öðrum ráðum en auka aflaheimildir og leyfa þeim sveitarfélögum að njóta meirihluta aukningarinnar  eða þá með annars konar atvinnuubyggingu á þeim stöðum er um ræðir. 

 Varla er við stóraukinni aflaráðgjöf frá að búast Hafró  á komandi árum, þannig að þá er fljótu bragði ekkert annað í boði, en að skapa aðstæður fyrir annars konar atvinnuuppbyggingu á þessum stöðum, sem blæða vegna kvótamissis, nema auðvitað að fólkið flytji þaðan, hingað á mölina og geri þau hús sem það yfirgefur, að sumardvalarstöðum sínum, því ekki verða þau seljanleg á viðunnandi verði. 

Besta leiðin væri þó eflaust sú að menn settust niður og færu yfir það á opinn og heiðarlegan hátt, hvað því valdi að megintilgangur laga um stjórn fiskveiða, hefur gersamlega farið forgörðum og af hverju erum við að veiða bara einn þriðja af þeim þorski sem við ættum að vera að veiða, hefði tilgangurinn náð fram að ganga.   

 Er Hafró að reikna vitlaust?  Er Hafró of íhaldssöm stofnun og of fastheldin á sínar aðferðir?  Hefur möguleg reikningsskekkja Hafró, kannski eitthvað með það að gera, að undanfarna áratugi hefur aðstoðarmaður og í raun lærisveinn fráfarandi forstjóra, verið ráðinn nýr forstjóri, þegar sá fyrri hættir? Þarf kannski ekki að fá nýja sópa, frekar en að ráða nýja menn á kústsköftin?

Athugasemdir

[Hallgrímur Gísla (IP-tala skráð) 13.3.2011 kl. 13:42]

Við verðum að muna það að Hafró ræður engu um það hvað aflamarkið (kvóta) er á hverju ári. Hafró er bara ráðgjafi. Sjávarútvegsráðherra gefur út aflamarkið (kvota) og ræður öllu um það.  Það er því eingöngu kjarkleysi stjórnmálamanna að ekki skuli vera bætt við aflamark.  Í sannleika þurfum við ekki takmörkun á veiðisókninni.  Debet og kredit sjá um að vernda fiskistofnana.  Það er ekki hægt að útrýma fiskistofnum með veiðum,  útgerðir verða löngu komnar á hausinn áður en síðasti fiskurinn veiðist

[Kristinn Karl Brynjarsson, 13.3.2011 kl. 14:07]

Það er rétt að Hafró ræður í sjálfu sér ekki hversu mikið er veitt.  En það breytir því hins vegar ekki, að Hafró er ætlað að vera stjórnvöldum til ráðgjafar um þessa hluti.   Það er einnig staðreynd að ,,normið" víðast hvar, er að hafa einhvers konar battery til ráðgjafar vegna fiskveiða. 

 Efist menn um að viðkomandi ,,battery" sé að gera rétt, þá er það réttari leið, að finna hugsanlegar villur hjá því og koma þeim vinnubrögðum að, sem tryggja hvað raunhæfasta niðurstöðu af starfi stofunarinnar.

[Jóhann Elíasson, 13.3.2011 kl. 14:09]

Flestir held ég að viti það að HAFRÓ "ræður" engu um aflamark hvers árs en þeir koma með tillögur um aflamark byggða á "rannsóknum" sem eru gerðar á landgrunninu á hverju ári.  Þessar svokölluðu "rannsóknir" þeirra eru mjög svo vafasamar og vil ég fullyrða að ef yrði farið yfir forsendurnar af einhverri alvöru, yrði þessum "rannsóknaraðferðum" þeirra slátrað á stundinni.

[Ólafur Örn Jónsson, 13.3.2011 kl. 14:12]

Sæll Kristinn þetta er gott innlegg á umræðuna um Kvótakerfi eða ekki kvótakerfi. En þú ert ekki með það rétt hvað var hér í gangi áður en kvótinn var settur á. Eftir stækkun landhelginnar og komu skuttogara var brugðist við aukinni sókn okkar sjálfra með tveim rótækum aðgerðum.

Annars vegar var möskvinn stækkaður úr 120 mm í 135 mm almennt og 155 mm á hefðbundnum þorsk slóðum. 

Hins vegar var sett Sóknarmark með sérstökum þorskveiðidögum og svæðislokunum þar sem of mikill smáfiskur safnaðist saman. Sóknarmarkið virkaði mjög vel og var í þróun í samvinnu við sjómenn og var orðin mjög góð sátt um kerfið enda sátu allir við sama borð. Á þessum 4 árum var ekki minnst á kvótakerfi. Þrátt fyrir aukningu skipa héldu vel rekin skip góðum afla og góðri rekstrar afkomu í Sóknarmarkinu. 

Ástæða setningar kvótakerfisins er ekki að auka hér veiði heldur til að hygla einu byggðarlagi  fram yfir önnur byggðarlög í landinu. Gífurleg mistök þar sem horfið er frá uppbyggingu Sóknarmarksins  (sjá þorskveiði 1984 -1985 ) og veiðistjórnun fer útí hagsmuna togstreitu og verdun fiskstofna og hámarka veiði verða auka atriði.

Rétt er að síðan var úthlutað kvótum eftir árangri í sóknarmarkinu og úthlutunin var til eigenda skipanna en þó bundin við skipin fyrst um sinn. 

Þá er rétt hjá þér að ekki hefur tekist að byggja upp fiskstofnana í kvótakerfi og það verður aldrei hægt að byggja upp og ná auknum afla í kvótakerfi á margar tegundir í einu kerfi. Náttúra kvótastýringar er sú að ákveða alltaf fyrirfram áætlaða veiði næsta árs. Með þessu er Hafró alltaf á eftir með ráðleggingar sýnar. Og til að komast enn lengra frá raunverulegum veiðimöguleika er síðan deilt í ráðgjöfina með veiði ársins á undan nýju ráðgjöfinni. Þannig að við náum aldrei að veiða úr uppsveiflunum.

Hafró hefur nú sem betur fer lagað þetta við loðnu úthlutun þar sem farið er á móti loðnu göngunni og gerðar mælingar á veiðistofninum þegar hann kemur inn á landgrunnið og áætlar þar með leyfilegt veiði magn út frá beinum tengslum við gönguna. 

Því miður er þetta ekki hægt í botnfiskstjórninni þar sem ekki er til sú tækni og fjöldi rannsóknar skipa sem þyrfti til að fylgjast svo grannt með öllum botnfisktegundunum. Aftur á móti með frjálsum handfæraveiðum og sóknarmarki á stærri skip kæmi sjálfkrafa meiri  fiskur að landi þegar vel áraði  og minna þegar minna væri um fisk. 

Því miður er ekki svo einfalt að sakast við Hafró þar sem útgerða menn hafa náð gífurlegum áhrifum innan Hafró og þeim er mjög í muna að passa að ekki verði of miklar sveiflur í ráðlögðum og úthlutuðum afla og úthlutun frjálsra veiða í einhverri mynd vegna þeirra hagsmuna sem felast í veðsetningu kvótanna. Síðan 1995 hafa hagsmunir útgerðar í þessum tilgangi gengið fyrir öllu öðru í Íslenskum sjávarútvegi og eins og þú hefur orðið var við er útgerðin til í stríð við samfélagið í þeim tilgangi að þeir geti hér haldið áfram þessum veðsetningum og farið síðan með gífurlegar skuldasöfnun í afskriftir. 

[Kristinn Karl Brynjarsson, 13.3.2011 kl. 15:01]

Ég er í rauninni að gera eins lítið og mér er unnt að ásaka Hafró.  En eitthvað hljóta menn að hafa haft fyrir sér, fyrir þrjátíu árum, þegar kvótakerfinu var komið á.  Við erum langt frá takmarkinu hvað veiðar varðar.   Er það vegna breytinga á lífríki sjávar, rangra forsendna við útreikning aflaráðgjafar, pólitík eða sambland þessara hluta? 

 Hafró gæti þess vegna verið að reikna allt saman ,,rétt" , miðað við gefnar forsendur.  En eru forsendurnar réttar?  

 Ég er líka að reyna að opna á það, að breytingar á kvótakerfinu sem slíku, bætir ekki atvinnuástandið, á meðan heildaraflinn er ekki meiri.  Væri jú eflaust  hætt að fjölga stöfrum í sjávarútvegi með því að auka vægi fyrirkomulags eins og strandveiða á kostnað annarar útgerðar.  En það samt ekki víst að það, væri nógu hagkvæmt til þess að bæta eða viðhalda afkomu í greininni. 

 Það er með kvótakerfið og margt annað sem menn sjá annmarka á, að alltof mikill tími og peningar hafa farið í þras, ásakanir og upphrópanir, sem engu hafa skilað, nema meira þrasi,  ásökunum og upphrópunum. 

 Það er því fyrir löngu kominn tími til að einbeita sér ekki bara að því að benda á vandann, heldur að komast að og skilgreina ástæður hans og leita leiða til þess að komast út úr vandanum.

[Samúel Guðmundur Sigurjónsson (IP-tala skráð) 13.3.2011 kl. 16:39]

Kristinn, verð að segja að þetta er fyrsta blogg sem ég  les um sjávarútvegsmál þar sem sannleikurinn er í fyrirrúmi.

Það er staðreynd að sóknarmarkskerfið/ skrapdagakerfið virkaði alls ekki, því þar gilti því öflugri ,því meiri afli  þannig að þeir sugu allar heimildir af vertíðaflotanum . reynt var að hafa hemil á stækkun flotans með úreldingarreglum sem allstaðar var reynt að fara í kringum og enduðu með Valdimarsdómnum svokallaða. Auk þess sem frjálsar veiðar smábáta fóru út í tómt  rugl, En þeir spiluðu frjálst í alltof langan tíma.

[Friðrik Jónsson, 13.3.2011 kl. 17:34]

Það er einn þáttur sem menn eru ekki að taka með í reikninginn varðandi atvinnu af fiskveiðum í landi,eitt af okkar stóru vandamálum í dag er útflutningur á óunnum fisk.Hvernig getur þjóð grátið yfir atvinnuleysi og á sama tíma látið viðgangast þennan útflutning?

Og það er mín skoðun að á meðan við nýtum ekki betur okkar auðlindir fyrir fólkið í landinu í formi fullvinnslu,þá höfum við ekkert með aukningu á kvóta að gera.

[Kristinn Karl Brynjarsson, 13.3.2011 kl. 19:04]

Ég beið eftir því að einhver minntist á ferskfiskútflutninginn.  Þeir sem að standa í slíkum útflutningi, hvort sem það séu útgerðir sem að eiga einnig fiskvinnslu, eða ekki, flytja fiskinn ekki ferskan út því að því að þær eru eitthvað á móti því, að hann sé flakaður hér og frystur í pakningar áður en hann er fluttur út. 

Ferski fiskurinn er einfaldlega fluttur út því að það er markaður fyrir hann og á þeim markaði fæst hærra verð.   Menn eru jú að reka sjávarútvegsfyrirtæki, eins og önnur fyrirtæki með það fyrir augum, að fá sem mest fyrir afurðina.

 Hvað vilja menn þá gera til að koma í veg fyrir útflutning á ferskum fiski?  Skikka útgerðir sem ekki eiga fiskvinnslu, til þess að verða sér út um fiskvinnslu?  Setja á stofn fiskvinnslur, sem ekki eiga útgerð? 

 Þó að afli yrði aukinn, þá myndi ferskfisksútflutningur ekki aukast, hlutfallslega meira, en hann er nú og jafnvel dragast saman hlutfallslega, fer eftir mörkuðum og þá væri hlutfallslega meira til skiptana fyrir fiskvinnslur í landi. 

 Að setja bann við ferskfiskútflutningi  í þeim tilgangi að auka atvinnu, án vissu um að meira fengist fyrir afurðina, er eins og að banna sjálfsafgreiðslu á eldsneyti, því þá væri hægt að fjölga bensínafgreiðslufólki. 

[Friðrik Jónsson, 13.3.2011 kl. 23:28]

Þetta er ekki alkostar rétt hjá þér,það er ekki hagkvæmara að flytja ferskan fist út fyrir þjóðarbúið og þetta eru ranghugmyndir sem allt of margir hafa.Það er hagkvæmt fyrir þjóðarbúið að fullvinna afurðir hér heima,í fyrsta lagi minnkar það atvinnuleysi og það af leiðandi færri á bótum og færri fjölskildur sundrast + færri lenda í því sem er kallað að verða atvinnuleysis öryrkjar,þetta er allt peningur.Það er mikil vöntun á fullunnu hráefni,þá er ég fyrst og fremst að tala um tilbúið á diskinn.Það eru ekki mikil rök til sem styðja þá speki að flytja út í magni fyrir minni pening svo nokkur fyrirtæki mali pening fyrir nokkra aðila,það er aftur á móti mikil rök hægt að tína saman sem segja að fólkið í landinu eigi að njóta góðs af því sem landið og miðin gefa af sér.

Því er það í mínum huga arfavitlaus fræði að svelta fólkið og láta nokkra aðila arðræna þjóðina það er ekki góð framtíðarsýn.

Það eru margir tilbúnir að opna litlar vinnslur og nægt húsnæði til sem er að grotna niður,við erum þjóð með miklar auðlyndir og erum að henda henni frá okkur eins og asnar,þurfum að byrja að hugsa.

Í dag er ekki verið að gera neinum kleift að byrja vinnslu.

Það á að setja allan fisk á markað og ná verðinu niður í raunhæft verð,það myndu opna nýjar vinnslur mjög hratt.

Málið er að það er raunhæft að skoða þetta vel,það er vöntun á fullunnu hráefni og heimurinn er stór.

Þetta er nú auma samlýkingin hjá þér að líkja þessu saman við bensínsölu.

Spurðu þig frekar hvort það væri nú ekki hagkvæmara fyrir össur að selja frekar hugmyndir sínar úr landi og segja öllum upp,því að aðrir eru tilbúnir að smíða vélar og fá auka pening erlendis.

[Kristinn Karl Brynjarsson, 14.3.2011 kl. 00:02]

Ef að útgerð, getur fengið allt frá tvöfalt upp í fimmfalt verð, fyrir þann afla, eða hluta hans sem að skip hans koma með að landi, þá stekkur hún  auðvitað á það.   En það er oftast nær bara hluti aflans út ferskur. Hitt fer á markað, eða þá inní þá fiskvinnslu sem útgerðin á.

 Það er engin verðmætasköpun að vinna hráefni, niður í lægra verð en hægt er að fá fyrir það ferskt. 

 Síðan eru fiskvinnslur, án útgerða sem að versla á fiskimörkuðum fisk til þess að senda, fersk flök út, þannig að það eru ekki bara útgerðirnar sem selja lítið unninn fisk úr landi.

[Friðrik Jónsson, 14.3.2011 kl. 00:32]

Það er ekki sambærilegt að senda óunninn fisk í gámun og fersk flakaðan fisk pakkaðann í flug,ég hef ekkert á móti því að fiskur sé sendur úr landi flakaður,enda skapar það mörg störf.

Þú ferð beint inná áhöfn,útgerð,gámur það er einföldun á dæminu.Það er ekkert rökrétt að útgerðarmaðurinn eigi að margfalda sinn hlut,en það eru sterk rök fyrir því að hann skapi sem flestum atvinnu,honum er treyst fyrir auðlindinni af fólkin til að skapa aðstæður fyrir sem flesta.

Það er ekki endilega gróði fyrir þjóð að einfalda hlutina og láta aðra þjóð klára vinnuna.

[Ólafur Örn Jónsson, 14.3.2011 kl. 09:29]

Kristinn veit ekki hvað þú átt við með upphrópanir. Ég benti á vandann hann er að kvótastýring er ekki möguleg á margar tegundir í einu þar sem ekki verður hægt að gera bæði hámarka afköst og vernda fiskinn. Óeðlileg tengsl milli leyfilegs afla og veða í bönkum hjálpar ekki að fá rétta ráðgjöf.(Ekki upphrópun heldur staðreynd).

Lausnin er frjálsar handfæraveiðar (byggðarlögin) og Sóknarmark (Jafnrétti og byggðalögin) 

Varðandi athugasemd Samúels er hann ekki alveg með á nótunum því að Valdimar-dómurinn átti við um kvótakerfið eins og Mannréttinda dómurinn. Í sóknarmarki hafa allir sama rétt, Brottkast tíðkast ekki og jú hæfustu áhafnirnar koma með mesta og besta aflann að landi.

Ferskfisk útflutningur verður alltaf í jafnvægi við verð á mörkuðunum hér og að ætla að fara að handstýra markaðssetningu á fiski er ekki ráðlegt að mínu mati. 

[Ólafur Örn Jónsson, 14.3.2011 kl. 09:58]

Varðandi markaðssetningu var þróunin sú í Sóknarmarkinu að fiskur var í meira mæli kominn ínn á markaðina og var krafa sjómanna sú að allur fiskur færi á markaði. Það er að sjálfsögðu eina raunhæfa leiðin til að skipta aflanum þegar komið er að landi að allur fiskur fari á markaði. Allur sjófrystur fiskur er seldur á mörkuðum.

Rökin um að fiskvinnslurnar fái fiskinn af sínum skipum af því þá fái þeir þann afla sem þeir þurfa eru að sjálfsögðu léttvæg þar sem þeir geta áfram tekið fiskinn beint til sín en verða að borga verðið sem er á markaðnum þann daginn. Þetta er gert á mörkuðum erlendis og er ekkert mál að framkvæma.